İş Hukukuna Göre Gece Çalışması Fazla Mesai

Gece çalışması özellikle postalar halinde çalışmalarda önem taşımakta ve böylece iş yerlerinin 24 saat faaliyette bulunabilmesi olanağı sağlanabilmektedir.

Gece Dönemi ve Çalışma Süresi: İş hayatında “gece” en geç 20.00 ‘de başlayarak, en erken sabah 06.00’ya kadar geçen ve en çok on bir saat süren gün dönemidir, en fazla on bir saat olarak belirlediği gece döneminde çalışma süresinin yedi buçuk saati geçemeyeceğini belirtmektedir. Günlük çalışma süresinin yarısından çoğu gece dönemine rastlayan iş, gece işi sayılır.

Gece Çalıştırma Yasağı: Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek işçilerle, her yaştaki kadınların gece çalıştırılmaları ilke olarak yasaktır.

1. Gece Çalışması Nedir?

Gece çalışması, İş Kanunu’na göre saat 20:00 ile 06:00 arasında yapılan çalışmaları kapsar. Çalışanların sağlığını korumak amacıyla gece vardiyasının süresi 7,5 saat ile sınırlandırılmıştır. Ancak bazı sektörlerde bu sınırın aşılması belirli koşullar altında mümkündür.

2. Gece Çalışma Süresi ve Yasal Sınırlandırmalar

2.1. Genel Kurallar

Gece vardiyasında çalışan işçiler, günlük en fazla 7,5 saat çalıştırılabilir.
İşveren, işçiyi 7,5 saatten fazla çalıştırırsa fazla mesai ücreti ödemek zorundadır.
7,5 saatten fazla gece çalıştırmak yasak olup, bu kurala uymayan işverenler idari para cezasına çarptırılır.

2.2. İstisnai Sektörler

Bazı sektörlerde, işçinin yazılı onayı alınmak kaydıyla 7,5 saatten fazla gece çalışması yapılabilir. Bunlar:

Sektör	Çalışma Süresi Sınırı
Turizm	7,5 saatten fazla (onay şartı ile)
Özel Güvenlik	7,5 saatten fazla (onay şartı ile)
Sağlık Hizmetleri	7,5 saatten fazla (onay şartı ile)

Önemli Not: İşçiden alınacak yazılı onayın her yıl yenilenmesi gerektiği Yargıtay kararları ile belirlenmiştir.

3. Gece Çalışmasında Fazla Mesai Ücreti

3.1. Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?

Fazla mesai ücretlendirilmesi haftalık çalışma süresine göre belirlenir. Genel uygulama şu şekildedir:

Haftalık çalışma süresi 45 saati aşarsa, fazla mesai ücreti ödenir.
Gece vardiyasında işçi 7,5 saatten fazla çalışırsa, haftalık 45 saatin aşılıp aşılmadığına bakılmaksızın fazla mesai ücreti ödenmelidir.

3.2. Fazla Mesai Ücreti Nasıl Ödenir?

Fazla mesai ücreti normal saat ücretinin %50 fazlası olarak hesaplanır.
İşçi, fazla mesai yapmak istemediğini yazılı olarak belirtebilir.

4. İşçilerin Gece Çalışmasına Zorlanamayacağı Durumlar

Aşağıdaki durumlarda işçi gece vardiyasında çalışmaya zorlanamaz:

Durum	Açıklama
Çocuk ve genç işçiler	18 yaşını doldurmamış kişiler sanayi işlerinde gece çalıştırılamaz.
Sağlık raporu	İşyeri hekimi tarafından gece çalışmasına uygun olmadığı rapor edilen işçiler gece vardiyasında çalıştırılamaz.
Gebe kadın işçiler	24. haftadan doğuma kadar gece çalışamaz.
Yeni doğum yapan kadınlar	Doğumdan sonra bir yıl boyunca gece çalışamaz.

5. İşverenin Gece Çalışmasındaki Yükümlülükleri

İşverenler, gece vardiyasındaki işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumakla yükümlüdür. Bu kapsamda, işverenin sorumlulukları şunlardır:

Sağlık Kontrolleri: İşçilerin gece çalışmaya uygun olup olmadıkları sağlık raporuyla belirlenmelidir.
Periyodik Muayeneler: Gece çalışan işçiler en az iki yılda bir sağlık kontrolünden geçirilmelidir.
Aydınlatma: İşveren, iş yerinde yeterli aydınlatmayı sağlamalıdır.
Alternatif Çalışma Düzeni: Sağlık sorunları nedeniyle gece çalışması yapamayacak işçiler için gündüz vardiyası ayarlanmalıdır.

6. Gece Çalışması Yaptırılan İşçilerin Hakları

Eğer işveren, gece çalışma kurallarına uymazsa işçiler bazı haklara sahiptir. İşçi, aşağıdaki nedenlerden dolayı iş akdini haklı fesih ile sonlandırarak kıdem tazminatı alabilir:

Yazılı onay alınmadan 7,5 saatten fazla gece çalıştırılması
Gece vardiyasında çalışamaz raporu alındığı halde çalıştırılma zorunluluğu
Fazla mesainin ödenmemesi veya eksik ödenmesi
Sürekli olarak gece vardiyasında çalıştırılma
Ayrımcılık nedeniyle belirli işçilerin sürekli gece çalıştırılması (ayrımcılık tazminatı alınabilir)

Gece çalışan işçilerin maaşları farklı mı hesaplanır?

Hayır. Gece ve gündüz çalışmaları için farklı bir maaş hesaplaması yoktur. Ancak fazla mesai ücretleri hesaplanırken gece 7,5 saatin aşılması dikkate alınır.

7,5 saatten fazla gece çalışması yasaksa, turizm, güvenlik ve sağlık sektöründe nasıl mümkün oluyor?

Bu sektörlerde işçinin yazılı onayı alınarak 7,5 saatten fazla gece çalışması yaptırılabilir.

İşveren, işçiyi sürekli gece vardiyasında çalıştırabilir mi?

Hayır. İş Kanunu’na göre postalar birbirini takip edecek şekilde düzenlenmelidir. İşçiye sürekli gece vardiyası uygulatmak haklı fesih sebebidir.