Taşıma Sözleşmeleri

Taşıma Sözleşmeleri  ve Uluslararası Taşıma Anlaşmaları Nelerdir?

1. Taşıma Sözleşmeleri: Incoterms kuralları çerçevesinde taraflar arasında yapılan ve nakliyecinin malı ücret karşılığında bir yerden başka bir yere taşımayı üstlendiği sözleşmelerdir. Taşıma sözleşmelerinde format olarak; taraflar, taşınacak mal ile ilgili bilgiler, paket adedi, brüt ağırlığı, taşıyacak araç, yük yükleme ve boşaltma yeri ve yükleme tarihi bulunmaktadır.

• ÜDY BELGESİ HAKKINDA BİLGİ ALMAK İÇİN
• ODY BELGESİ NASIL ALINIR?

1.1. Taşıma Sözleşmesi Türleri: Taşıma sözleşmesinin adları ve taşıma biçimleri, taşımacılık türlerine, araçlarına ve nakliyecilerine göre değişmektedir.

Taşıma sözleşmelerinin taşıma türlerine göre olan adlandırmaları şöyledir:

– Deniz taşımalarında: Ocean Bill of Lading (B/L) ; Deniz Konşimentosu

– Demiryolu taşımalarında: Railway Bill (RWB) ; Demir Yolu Taşıma Senedi

– Karayolu taşımalarında: Truck Bill of Lading veya CMR ; Kara Yolu Taşıma Senedi

– Havayolu taşımalarında: Airway Bill (AWB) ; Hava Yolu Taşıma Senedi.

Nakliyeci Birlikleri Uluslararası Federasyonu (FIATA-International Federation of Freight Forwarders Associations) ile nakliyeciler tarafından düzenlenen diğer taşıma sözleşmelerinin adları ise şunlardır:

– FCR : Forwarders Certificate of Receipt: Nakliyecinin mal teslim alma belgesi

– FCT : Forwarders Certificate of Transport: Nakliyecinin yük eşya taşıma belgesi

– FBL : FIATA Negotiable Combined Transport Bill of Lading: FIATA ciro edilebilir karma taşıma konşimentosu

– FWR : FIATA Warehouse Receipt: FIATA Ambarlama Belgesi

– TBL : Trough Bill of Lading: Konşimento.

1.2. Taşıma Sözleşmelerinin Kapsamı: Bir taşıma sözleşmesinde aşağıda belirtilen bölümlerin bulunması gerekir:

1.2.1. Taşıma Sözleşmesinin Tarafları:

a) Gönderen: Taşıma sözleşmesinin taşıyıcı karşısındaki tarafı oluşturan, malın sahibi olması gerekmeyen ve sözleşmeyi kendi adına yapan kişidir. Dış ticarette mallar bizzat mal sahibi tarafından gönderilebileceği gibi bir nakliye aracısı (Forwarder) ile anlaşılarak, nakliye aracısının mal sahibi adına bu tür işleri organize etmesi sağlanabilir.

b) Taşıyıcı:

Taşımacılık işini meslek edinmiş olan, taşıt sahibi olup olmaması önemli olmayan ve bir ücret karşılığı taşıma işini üstlenmiş olan kişidir. Taşıyıcı, taşıma işini ara taşıyıcılara (taşeronlara) devredebilir.

1.2.2. Taşıma Sözleşmesi ile İlgili Diğer Kişiler:

a) Gönderilen: Taşıma senedinde gönderenin emrine göre, taşınan malın yolculuk sonunda teslim edileceği belirtilen kişidir. Hukuken “kıymetli evrak” niteliğinde olan “Taşıma Senedi”nin bir asıl nüshasının gönderilen tarafından taşıyıcıya teslimi ile eşyanın taşıma işlemi sonar erer ve taşıyıcı ücrete hak kazanır.

b) Taşınacak malın sahipleri: Gönderilen kişi (ya da kurum), her zaman mal sahibi olmayabilir. Mal, satış sözleşmesi veya akreditife göre banka adına veya göndericinin temsilcisine gönderilebilir. Bu tür durumlarda teslimdeki malın sahibi “Final Consignee” tabir edilen “Son Alıcı” kısmında gösterilir.

c) Bildirimin yapılacağı taraf (Notify): Dış Ticaret Taşıma Sözleşmelerinde “Notify” bölümüne;

– Alıcı olarak malı satın alandan başkasının yazılması durumunda mal sahibinin ismi,

– Alıcı olarak malı satın alanın yazılmış olması durumunda, temsilcinin ismi yazılır.

– Alıcı veya bildirim yapılacak taraf olarak gösterilecek kişiler, akreditif mektubu veya satış kontratına uygun olmalıdır.

1.2.3. Taşınacak Mal

a) Malın tanıtıcı işaretleri: Taşıma sırasında, yapılacak aktarmalarda ve varış yerinde, malı tanımak için alıcı, malın veya paketinin üzerine tanıtıcı marka ve numara konulmasını satıcıdan isteyebilir. Malın ya da paketinin üzerine satıcı tarafından konulan marka, genellikle satıcının adı veya işareti ile alıcının adı veya işaretini, varış yerini, kullanım yerini ve akreditif numarasını gösterir. Söz konusu malın veya paketinin üzerine satıcı tarafından konulan numara, gönderilen şeyin kaç kap olduğunu gösterir.

b) Malın kap adedi: Taşıma senedinin en önemli bölümü, göndericinin taşıyıcıya nakledilmek üzere kaç parça malı veya paketi teslim ettiğini gösteren bölümüdür. Malın kap adedi, her elleçlemede tek başına hareket eden mal veya onun paketidir.

c) Malın tarifi (tanımı): Taşıma senedinin diğer bir önemli bölümü, alıcının satıcıdan satış sözleşmesi veya akreditife göre aldığını belirttiği malın tarifini gösteren bölümdür. Bu bölüme, satış sözleşmesinde veya akreditifte belirtilen eşyanın tam adının yazılması ve kısa tanımının yapılması gerekmektedir.

d) Malın ağırlığı: Taşıma senedinin önemli bir bölümü de gönderenin taşıyıcıya teslim ettiği malın ya da paketinin brüt ağırlığını gösteren bölümdür. Malın ağırlığı, nakliyecinin taşıyacağı ağırlıktır. Malın niteliğine göre firesi varsa fire oranı taşıma sözleşmesinde gösterilmelidir. Taşıyıcı navlununu, taşıma şekline göre ve malın brüt ve/veya hacmini baz alarak hesaplar.

e) Malın hacmi: Taşınacak malın veya paketinin, boyunun, eninin ve yüksekliğinin çarpılması ile bulunan mal hacmi, malın araçta kaplayacağı bölümü gösterir. Malın hacmi, taşıma fiyatının hacim üzerinden belirlediği su yolu taşımalarında önemlidir.

1.2.4. Taşıma Türü ve Aracın Adı: Malın taşıma türü ve taşımayı yapacak olan araç veya araçların
cinsi ve adı taşıma senedinde belirtilmektedir. Taşıma senedinde taşıma biçimlerine göre;

– Demir yolu taşımalarında vagon numarası,

– Kara yolu taşımalarında kamyon ya da römorkun plaka nu’su,

– Deniz yolu taşımalarında geminin adı (bazı hallerde bayrağı),

– Hava yolu taşımalarında ilgili uçak şirketi ve konşimento nu’su gösterilmektedir.

1.2.5. Malın Çıkış, Aktarma ve Varış Yerleri: Gönderenin, nakliyeciye malı teslim ettiği yer,

çıkış/yükleme yerini belirtir. Taşınan malın, nakliyat sırasında araç değiştirmesi halinde, aktarmanın yeri taşıma senedinde yer almalıdır. Malın, nakliyeci tarafından gönderilene teslim edileceği yer, varış/boşaltma yeri olarak taşıma senedinde belirtilir. Nakliyatçı, varış noktasında malı teslim ederek navlun ödemsine hak kazanır.

1.2.6. Taşıma Sözleşmesi Tarih ve Numarası ile Düzenlenme Tarihi: Taşıma sözleşmesinde

taşıma sözleşmesinin yapıldığı tarih ile sözleşme numarası ve taşıma senedinin düzenlendiği tarih, ayrı bölümlerde gösterilir.

1.2.7. Taşıma Sözleşmesinin Nüshaları: Taşıma sözleşmesinin kaç nüsha olarak düzenleneceği genellikle ilgili malın satış sözleşmelerinde veya akreditifinde belirtilmektedir. Taşıma senetleri genellikle taşıma biçimine göre 1-3 asıl olmak üzere 7-9 suret olarak düzenlenmektedir.

1.2.8. Taşıma Ücreti: Mal taşıma ücreti, gönderilenin ücreti ödeyeceği hallerde, taşıma senedi üzerinde yer almaktadır. Demir yolu ve hava yolu taşımalarında taşıma ücreti, taşıma sisteminin gereği olarak taşıma senedinde belirtilmektedir.

2. Taşıyıcının Sorumlulukları: Taşıyıcı, nakliye sırasında gözetimi altında bulunan yükü veya paketini yolculuk boyunca korumakla sorumludur. Eşyada veya paketinde herhangi bir hasar ya da kayıp meydana gelmesi durumunda taşımacıların yükümlülükleri ulusal ticaret yasaları ile düzenlenir. Buna göre taşıyıcının sorumlulukları şunlardır:

2.1. Taşıyıcının Eşyayı Koruma Yükümlülüğü: Taşıma sözleşmesi uyarınca, taşımacı malı bütün
taşıma süresince korumayı ve bunları devraldığı biçimde teslim etmeyi taahhüt eder.

a) Zayi: Malın yanması, kaybolması, çalınması, yetkili makamlarca el konulması, yanlışlıkla alıcıdan başkasına teslim edilmesi ziyan halleridir. Malın tüm değerini kaybedecek derecede hasara uğraması halleri de zayidir. Taşınan malın tamamı ziyana uğrayabileceği gibi, sadece bir kısmının alıcısına teslim edilmemesi de, teslim edilmeyen kısım için zayi sayılmaktadır.

b) Hasar: Nakliyecinin taşıdığı malın değerinin azalmasına neden olan her türlü maddi kötüleşme hasar olarak tanımlanır.

2.2. Taşıyıcının Malı Belli Sürede Taşıma Borcu: Nakliyeci, teslim aldığı malı, taşıma

sözleşmesinde veya ticari teamüllerde veya uluslararası kurallarda belirtilen bir süre zarfında taşıyarak gönderilene teslim etmekle yükümlüdür. Taşımanın, taşıma sözleşmesindeki, ticari teamüllerdeki veya uluslararası kurallardaki süreler içinde sonuçlandırılmaması halinde nakliyeci, üstlendiği borcu zamanında yerine getirmemiş olmaktadır.

2.3. Taşıyıcının Talimatlarına Uyma Borcu: Nakliyeci, malı koruma ve süresinde taşıma borcunun
yanı sıra taşıma sözleşmesinde belirtilen, ticari teamül olarak bilinen veya uluslararası kurallarda
belirtilen hususlara da uymakla yükümlüdür.

Taşımanın devamı sırasında nakliyeciye, gönderilenin değiştirilmesini, varış yerinin değiştirilmesini, malın kendisine iadesini veya malın belli bir depoda kendi emrinde bekletilmesini veyahut taşıma senedi üzerinde bazı değişiklikler yapılmasının talebi gibi talimatlar verebilir. Nakliyeci, gönderenin talimatlarına uymakla yükümlüdür. Nakliyeci, malı taşıma sözleşmesinde belirtilen varış yerine getirdiği

andan itibaren gönderilenin, malı kendisinden başkasına teslim veya başka bir varış yerine teslim gibi, talimatlarına uygun hareket etmekle de yükümlüdür.

2.4. Taşıyıcının İhbar Borcu: Taşıyıcı, taşımanın başlamasını veya devam etmesini engelleyen bir durumun ortaya çıkması veya gönderilene teslimini engelleyen bir durumun ortaya çıkması halinde, gönderene ve gönderilene, bu durumu bildirmekle yükümlüdür.

2.5. Ara Taşıyıcılardan Dolayı Taşıyıcının Sorumluluğu: Taşımacı taşımayı kendisi gerçekleştirebileceği gibi, taşıma sırasında yardımcılarını ve ara taşıyıcıları da taşıma ile görevlendirebilir. Taşıyıcının yardımcılarının, taşımada kullandığı kişilerin ve ara taşıyıcıların fiil ve kusurlarından dolayı ortaya çıkan sorumluluk, taşıma sözleşmesinde belirtilen nakliyecinin kendi kusuru sayılır. Bu durumda, yardımcılar ve ara taşıyıcılar değil, sözleşmeye taşıma işini yapacağına dair imza koyan nakliyeci sorumlu olur.

2.6. Taşıyıcının Tazminat Ödemesi Durumu: Nakliyeci taşıma sırasında malın kayba veya hasara uğramasından ya da gönderilene geç teslim edilmesinden doğan zararı tazmin etmekle yükümlüdür. Malın, nakliyeciye teslim edilmesinden sonra ziyana ve hasara uğraması durumunda, mal değeri

taşıma sözleşmesinde belirtilmiş ise bu değer üzerinden, belirtilmemiş ise teslim yerindeki piyasa değeri üzerinden veya ticari faturada belirtilen değer üzerinden tazminat ödenir. Malın, taşıma sözleşmesinde kararlaştırılan veya ticari teamüle ya da uluslararası kurallarda belirlenen süreler içinde değil de bu sürelerden daha geç bir süre içerisinde alıcısına teslim edilmesi durumunda da nakliyeci, tazminat öder.

2.7. Taşıyıcının Sorumluluğu Sigortası: Taşıyıcı, taşıma sırasında eşyanın zayi veya hasara uğramasından veya geç tesliminden doğan zararı sigorta şirketlerine “Taşıyıcının Sorumluluğu Sigortası”nı yaptırarak teminat altına aldırabilir. Taşıyıcının sorumluluğundan doğan ödeme yükümlülüğü ayrıca uluslararası anlaşmalarla da belirlenmiştir.

2.8. Taşıyıcının Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran Haller: Yukarıda belirtilen taşıyıcının sorumluluklarını incelediğimizde, taşıyıcının sorumluluğunun, taşıma sözleşmesi ile kendisine yüklenen yükümlülüklerin ihlali hallerinde yani taşıyanın kusurundan kaynaklanan bir zararın varlığı halinde söz konusu olacağını görürüz.

3. Nakliyat Sigortaları: Nakliyat sigortaları, bir yerden diğerine nakledilen, ticari nitelikte olan veya olmayan eşyanın, taşıma sırasında karşılaşabileceği kayıp, hasar ve zararlara karşı yaptırılan bir sigorta türüdür.

Uluslararası ticarette ihracatçı ile ithalatçı tarafların aralarında anlaşmaya varacakları önemli konulardan birisi de alım-satımı yapılan malın sigortalanması hususudur. Uluslararası nakliye sürecinde, yükleme ve boşaltma, depolama gibi lojistik süreçler esnasında oluşabilecek hasar, zarar ve ziyanların teminat altına alınması gerekliliği açıktır. İhracat ithalata konu olan eşyanın sigorta sorumluluğunun hangi tarafa ait olacağı sorusu, bilindiği gibi anlaşmaya varılan teslim şekilleriyle açıklığa kavuşur. Anlaşılan teslim şekline göre sigortayı ihracatçı veya ithalatçı yaptırır.

Unutulmamalıdır ki 13 adet teslim şekli içerisinde sadece CIF ve CIP terimlerinde malların sigortalanması zorunludur. Üstelik bu teslim şekillerinde de en dar kapsamlı sigorta yaptırılması öngörülmüştür (sadece yangın, çalınma, hasar gibi).

CIF ve CIP teslim şekilleri dışında seçilen teslim şekillerinde sigorta yaptırma zorunluluğu olmadığından ihracat ve ithalatçılar dış ticarete konu olan mallarını doğabilecek risklere karşı koruma konusunda hem fikir iseler aralarında anlaşarak malları sigortalatmalıdırlar. Yapılacak bu anlaşma ile sigorta bedelinin kim tarafından ödeneceği de ayrıca belirlenmelidir.

uluslararası taşıma sözleşmeleri

4- Taşıma Süreleri: Dış ticarette malın, gönderen tarafından taşıyıcısına teslim edilerek, taşıyıcı tarafından gönderilene teslim edilmesi süresinde geçen zaman malın yeniden ekonomik değerlendirme olanağını yaratması bakımından önemlidir.

Taşıma süreleri, taşıma türüne göre değişmekte olup, yukarıda belirtilen uluslararası sözleşmelerde coğrafi özellikler göz önüne alınarak kesin bir süre belirtilmemekte, ancak bir günde yapılacak kilometre olarak zikredilmektedir.

Öte yandan, taşıma süreleri taşıma sözleşmeleri üzerinde de bir koşul olarak belirtilebileceği gibi, söz konusu süre, ticari teamüller göz önüne alınarak da saptanabilmektedir. Ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmelerdeki önerilen süreler taşıma türlerine göre aşağıda belirtilmiştir:

4.1. Denizyolu Taşımaları: Gerek uluslararası taşıma sözleşmesi ve gerekse “Konferans”lar (*), geminin bir günde yol alacağı mesafeyi belirtmemişler ve “sözkonusu bölge koşullarında münasip görülen müddet” olarak belirtmekle yetinmişlerdir. Ancak, yaklaşık bir fikir vermesi bakımından bu sürenin, geminin bir saatlik hızının 24 ile çarpılması ile belirlenebileceği söylenebilir.

4.2. Karayolu Taşımaları: Bir kamyonun bir günde kat edebileceği ortalama yol CMR Konvansiyonunda 450 km olarak belirtilmiştir.

4.3. Demiryolu Taşımaları: CIM sözleşmesine göre vagonun bir günde alacağı ortalama mesafe 300 km’dir.

4.4. Havayolu Taşımaları: IATA -Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği’nin- yayımladığı tarifelere bakarak taşıma süresi belirlenir.

5. Taşıyıcı Araç Kapasiteleri

Nakliye sözleşmesi yapan taraflar, taşıma için kullanılacak araçların yükleme kapasitelerini iyi bilmek zorundadırlar. Dış ticarette aracın kapasitesi, malın ağırlığı, boyutları ve brüt hacimleri dikkate alınarak belirlenmelidir. Bu aşamadan sonra araç seçimi yapılmalı ve sevkiyatların partileri ve taşıma işinin araçların kapasitelerine uygun olarak programlanması yoluna gidilmelidir.

Malın yükleneceği araçların kapasitesi ve buna uygun olarak ödenecek navlun, aşağıda taşıma türlerine göre açıklanmıştır.

5.1. Gemiler: Deniz taşımacılık konvansiyonel olarak kullanılan Genel Yük ve Ro-Ro gemileri ile
ilgili ayrıntılar “Lloyd’s Kayıt Kütüğü”nde verilmektedir. Böylece geminin boyutları ve istihap haddi,
ambar kapaklarının sayısı vs. hakkında bilgi sahibi olunması mümkündür.

Alıcı ve satıcı tarafından dikkate alınması gereken en önemli nokta, gemi boyutlarının, ambarların ve güvertelerin, bilinen türden Genel Yük gemileri ve Ro-Ro gemileri ile taşınacak olan eşyanın boyutları ve ağırlıkları için yeterli olmasıdır.

5.2. Kamyonlar: Kamyonların istihap hadleri (yükleme kapasiteleri), kamyonun dingil sayısına ve ülke
yollarının brüt dingil kapasitesine göre değişir.

Örneğin 5 dingilli bir kamyonun brüt kapasitesi Türkiye’de 42 ton, Avrupa Ülkelerinin çoğunda 40 ton, BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) ülkelerinde ise 38 tondur.

Kamyonların net yükleme kapasiteleri boş ağırlıktan ve dingil sayısına bağlı olarak değişen, kabul edilebilir brüt birleşik ağırlıktan hesaplanır.

– Normal platformlu 5 dingilli bir treylerin yükleme boyutları ve kapasitesi: Uzunluk 12.10 mt veya 13.60 mt. Genişlik 2.40 mt. Yükseklik 2.35/2.40 mt. Kapasite 24 ton/68 m3 veya 24 ton/80 m3.

– Jumbo tipi 5 dingilli bir treylerin yükleme boyutları ve kapasitesi: Uzunluk 12.10 mt. veya 13.60 mt. Genişlik 2.40 mt. Yükseklik 2.35/2.80 mt. kapasite 24 ton/80 m3 veya 26 ton/90 m3

5.3. Uçaklar: Uçakların yükleme kapasiteleri, uçak tiplerine ve uçağın kargo kapısının boyutlarına
göre değişir.

Hava kargoları genellikle havayolu konteynerlerinde ve paletlerinde nakledilir. Bunlar, yükleme-boşaltma sırasında, havalimanında malın transferlerini çabuklaştırır ve kolaylaştırırlar. Yaygın olarak kullanılan havayolu paletlerinin ve konteynerlerinin yükleme boyutları ve kapasiteleri aşağıdaki gibidir:

– LD3 Havayolu Konteyneri:

Uzunluk 1.46/1.96 mt. Genişlik 2.14 mt. Yükseklik 1.58 mt. Kapasite 1.508 kg/3.8 m3

– LD7 Havayolu Konteyneri:

Uzunluk 3.07/1.98 mt. Genişlik 2.14 mt. Yükseklik 1.58 mt. Kapasite 5.808 kg/10.5 m3

– Havayolu Paletleri:

Uzunluk 3.18 mt. Genişlik 2.44 mt. 5.918 kg kapasite

5.4. Konteynerler: Malın hasara uğramadan varış noktasına ulaşması, paketleme giderlerinden tasarruf edilmesi, rahat ve çabuk elleçlemenin getirdiği avantajlar, uluslararası ticari taşımada konteyner kullanımını gün geçtikçe artırmaktadır.

Konteynerler; denizyolu ve nehiryolu (suyolu), demiryolu, karayolu taşımalarında ve bazen de havayolu taşımalarında kullanılmaktadır.

Konteynerlerin TEU (20 feetlik konteyner) ve FEU (40 feetlik konteyner) olmak üzere 2 değişik tipi ve her iki tipinde “kuru yük”, “üstü açık”, “flatrack” ve “platform” gibi türleri bulunmaktadır.

– TEU (20′ kuru yük konteyneri) yükleme boyutları ve kapasitesi: Uzunluk 5.90 mt. Genişlik 2.35 mt. Yükseklik 2.38 mt. Kapasite 221.7 ton/33 m3

– FEU (40′ kuru yükleme konteyneri) yükleme boyutları ve kapasitesi: Uzunluk 12.02 mt. Genişlik 2.35 mt. Yükseklik 2.38 mt. Kapasite 26.5 ton/67 m3

Bu hususta pratikte karşılaşılan en büyük sorun, havayolu sözleşmeleri (airway bills) hariç, ilgili aracın ya da konteynerin yükleme kapasitesinin ölçü birimi üzerindeki tahdittir. Yükleme ordinosinda genellikle m³ üzerinden hesaplama yapılmakta ancak ;

1 m³ à 330 kg

1 m³ à 600 kg de olabilmektedir.

Böyle bir durumda;

a) İlgili nakliye firmasının konuya yaklaşımı,

Destinasyon ülkenin ya da güzergâh ülke(ler)in uyguladığı yol vergileri (ve istihap haddi üzerinden alınan diğer ödemeler) belirleyici olmaktadır.